فضل‌الله شریفیمیرزا فضل الله شریفی ذهبی خاوری شیرازی، از مهم‌ترین مورخان صدر دوره‌ی قاجاریه می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیمیرزا فضل الله شریفی ذهبی خاوری شیرازی، از مهم‌ترین مورخان صدر دوره ی قاجاریه، در سال ۱۱۹۰ ق در شیراز متولد شد. پدرش میرزا عبدالنبی شریفی حسینی، پسر میرزا ابوالقاسم شریفی و برادر میرزا محمدحسین شریفی، صاحب اختیار فارس، از جمله پیروان طریقت آقا هاشم ذهبی شیرازی بود که به دامادی همان پیر و مرشد خود رسید و از دختر او صاحب دو پسر شد که یکی از آنان، همین مولف تاریخ ذوالقرنین بود و دیگری میرزا ابوالقاسم که «راز» تخلص می‌کرد. اجداد خاوری شیرازی، از سادات شیراز و از احفاد میر سید شریف علامه هستند که اغلب در شیراز مناصب کلانتری، قضاوت و امامت جمعه و جماعت را به عهده داشتند. برخی از آنان نیز از منشیان و کاتبان دربار شاهان بوده‌اند. میرزا فضل الله خاوری علاوه بر وقایع نگاری، طبع شعری نیز داشته و از او دیوانی به یادگار مانده است. بنابراین، او از صوفیان ذهبی شیراز نسب می‌برد. تولد میرزا فضل الله در خاندانی از اهل علم و عرفان و ادب باعث شد تا وی از همان ابتدای کودکی، علاقه‌ی وافری به شعر و ادب نشان دهد و بعدها در سلک منشیان و دبیران دربار قاجار درآمد. میرزا فضل الله که شعر نیز می‌سرود و «خاوری» تخلص می‌کرد، در ابتدای جوانی و در همان شیراز، به دستگاه حکومت حسینعلی میرزا فرمانفرمای فارس راه یافت و مدتی در شمار منشیان دستگاه حکومت فرمانفرما درآمد، ۲ - هجرت به تهرانمتاسفانه قلت اطلاعات موجود در تذکره‌ها؛ مانع از آن است که بدانیم او چرا و چگونه از شیراز روانه تهران شد و در شمار منشیان میرزا شفیع مازندرانی، صدر اعظم با وجود دبیری شایسته، باعث احضار او به تهران شده باشد. شاید بتوان گفت که بنا بر گزارش دنبلی رویداد تصرف املاک موقوفه اجداد وی، علت عمده این عزیمت بوده است. ۳ - هجرن به نهاوندمیرزا فضل الله به قرار نوشته خودش، مدت ده سال در تهران به شغل دبیری اشتغال داشت و پس از درگذشت میرزا شفیع به دستور شاه، به عنوان دبیر و منشی دستگاه شاهزاده همایون میرزا حاکم نهاوند، روانه آن سامان شد. وی از این ماموریت به بدی یاد می‌کند؛ زیرا همایون میرزا به بهانه‌ای، تمام اموالش را ضبط کرد و میرزا فضل الله را به زندان فرستاد و به مدت هفت ماه در «قلعه ی رویین دژ» نهاوند محبوس کرد. ۴ - تالیف تاریخ ذوالقرنینو پس از هفت ماه حبس، با آگاهی شاه از وضعیت وی، از زندان آزاد و به تهران فراخوانده شد. در تهران به شاعران ملتزم رکاب شاه پیوست و به انشای انواع شعر نزد شاه پرداخت. در همین زمان، به فرمان شاه، اقدام به نگارش «تاریخ ذوالقرنین» کرد و بعد از فوت فتحعلی شاه به خدمت محمد شاه رسید، خاوری تا اواسط حکومت محمد شاه نیز به خدمت دیوانی مشغول بود تا آن که از خدمت دولتی معاف و ساکن شیراز شد. ۵ - وفاتگویا در سال ۱۲۶۶ ق فوت کرد و در شیراز دفن شد. ۶ - عناوین مرتبطتاریخ ذو القرنین (کتاب) ۷ - منبعنرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |